Stogodišnjica proboja Solunskog fronta, završetka Prvog svetskog rata i stvaranja Jugoslavije, 70 godina od usvajanja Rezolucije Informbiroa, pola veka od velikih studentskih demonstracija… samo su neki od događaja koji će biti obeleženi ove godine.

Proklamacija regenta Aleksandra Karađorđevića kojom je u Beogradu, 1. decembra 1918. godine, proglašeno stvaranje Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca, koja će nešto kasnije promeniti ime u Kraljevina Jugoslavija, glasila je ovako:

„Primajući to saopštenje uveren sam da ovim činom ispunjavam svoju vladarsku dužnost, jer njime samo privodim konačno u delo ono što su najbolji sinovi naše krvi, sve tri vere, sva tri imena, sa obe strane Dunava, Save i Drine počeli pripremati još za vlade blažene uspomene moga dede kralja Aleksandra i kneza Mihaila, ono što odgovara željama i pogledima moga naroda, te u ime Nj. V. Kralja Petra proglašavam ujedinjenje Srbije sa zemljama nezavisne države Slovenaca Hrvata i Srba u jedinstveno Kraljevstvo Srba Hrvata i Slovenaca”.

Pre tačno sto godina, posle Velikog rata u kojem je Srbija podnela ogromne žrtve, posle dugotrajnih i na momente teških pregovora, stvorena je jugoslovenska država, što se smatra jednim od najvažnijih događaja u novijoj istoriji našeg naroda. Ovaj događaj obeležio je čitav jedan vek, a o svrsishodnosti i opravdanosti stvaranja Jugoslavije i posledicama koje je po naš narod ono imalo, u javnosti su i danas suprotstavljena gledišta.

Kada je o realizaciji ideje jugoslovenstva reč, jedno je neosporno – nova, 2018. godina biće „jubilarna”, jer se upravo ove godine navršava vek od osnivanja „prve” Jugoslavije. I ne samo to. Ove godine, a naročito u njenoj drugoj polovini, navršavaju se i druge godišnjice sudbonosne za istoriju našeg naroda. Tako se, osim veka od nastanka Jugoslavije, u 2018. navršavaju i stogodišnjica završetka Prvog svetskog rata, sedamdesetogodišnjica usvajanja Rezolucije Informbiroa (sukoba Tito–Staljin), pedesetogodišnjica velikih studentskih demonstracija, održanih 1968, trideset godina od početka „antibirokratske revolucije”, koja je po mnogima bila uvod u događaje koji su doveli do raspada Jugoslavije, kao i druge važne godišnjice. Konačno, 2018. godine navršiće se i četvrt veka od čuvene hiperinflacije iz 1993, koja je oborila sve dotadašnje rekorde. Zato će nova 2018, kao retko koja godina do sada, biti puna različitih jubileja.

Prvi od događaja koje ćemo imati prilike da obeležimo biće pola veka od velikih studentskih demonstracija, održanih u Beogradu juna 1968. godine. Ove demonstracije bile su samo jedna od studentskih pobuna, održanih širom Evrope, kojima je bebi-bum generacija (oni koji su rođeni posle Drugog svetskog rata ) iskazala duboko nezadovoljstvo stanjem u tadašnjem društvu. Studentski protest u Beogradu trajao je od 2. do 10. juna 1968, a kulminaciju je dostigao 3. juna, kada je došlo do čuvenog sukoba između studenata i policije kod nadvožnjaka na Novom Beogradu (u blizini današnjeg „Ju-biznis centra”).

Posle ovog sukoba univerzitet je prestao sa radom, a studenti su se zatvorili na fakultete i zgradu rektorata gde su oni, ali i njihovi profesori, glumci, pisci, naučnici… u svojim i danas čuvenim govorima izražavali nezadovoljstvo stanjem u tadašnjem društvu. Tražilo se ukidanje sve većih socijalnih razlika, smanjenje birokratije i nezaposlenosti, demokratizacija i veće otvaranje društva, bolji položaj studenata, reforma univerziteta…. Jedna od glavnih parola, od kojih su mnoge i danas aktuelne, bila je „Dole crvena buržoazija”. Mada je protest okončan posle Titovog obraćanja javnosti 9. juna, posle kojeg je manje-više sve ostalo po starom, ove demonstracije imale su duboke posledice, tako da i danas mnogi s ponosom ističu da su bili „šezdesetosmaši”.

Drugi jubilej očekuje nas za Vidovdan, samo što će, umesto atentata i sećanja na Kosovski boj, 28. juna ove godine posebno biti obeležena i sedamdesetogodišnjica usvajanja „Rezolucije informbiroa”. Ovaj dokument, usvojen na drugom zasedanju Komunističkog informacionog biroa, održanom u Bukureštu od 20. do 28. juna 1948 godine, čiji je zvaničan naziv „Rezolucija o stanju u KPJ”, predstavljao je početak otvorenog sukoba između Tita i Staljina, odnosno između jugoslovenskih i komunista Sovjetskog Saveza i ostalih zemalja istočnog bloka. Sukob, koji je trajao od 1948. do Staljinove smrti 1953. godine, za posledicu je imao ekonomsku i vojnu blokadu Jugoslavije od strane ostalih zemalja komunističkog bloka, ali i približavanje Jugoslavije zapadnim državama, pre svih SAD i Velikoj Britaniji, koji su u njoj videli poželjnog i dobrodošlog disidenta. Tokom ovog sukoba oko 15 odsto jugoslovenskih komunista opredelilo se za Staljina, tako da je tokom ove krize više od 170.000 ljudi privedeno na „informacione razgovore”, a oko 16.000 njih završilo je na Golom otoku.

Početkom jula navršiće se i 30 godina od početka tzv. antibirokratske revolucije, odnosno od protesta održanih širom Srbije i Crne Gore. Povod za ove proteste, koji su počeli u Novom Sadu, bilo je nezadovoljstvo građana situacijom na Kosovu i Metohiji i ustavnim položajem Srbije, ali su, po mnogima, oni doveli i do učvršćivanja vlasti Slobodana Miloševića i bili povod za njegov obračun sa političkim protivnicima. Neke od posledica ovih događaja bile su smena pokrajinskog rukovodstva u Vojvodini, dolazak na vlast novog rukovodstva u Crnoj Gori, ali i usvajanje ustavnih amandmana SR Srbije, koji su omogućili da republička vlast uspostavi kontrolu nad celom teritorijom Srbije, što ustavom iz 1974. godine nije bilo omogućeno. O svim ovim događajima, na osnovu raspoložive građe, istorijska nauka tek treba da kaže mišljenje.

Konačno, krajem ove godine biće obeležena i stogodišnjica završetka Prvog svetskog rata, najvećeg i najsurovijeg vojnog sukoba koji je svet do tada video. Prvi svetski rat završen je 11. novembra 1918, kada su predstavnici nemačke armije u Kompjenjskoj šumi kraj Pariza potpisali primirje (taj događaj i danas se širom sveta obeležava kao Dan primirja), a vojni poraz Centralnih sila počeo je septembra te godine, kada je srpska vojska, zajedno sa svojim saveznicima, izvršila proboj Solunskog fronta, posle kojeg je u silovitom jurišu oslobodila Srbiju, Crnu Goru i delove Austrougarske u kojima su živeli Srbi, Hrvati i Slovenci. Tako je mala Srbija dala ogroman doprinos završetku ovog rata (koji je i počeo na našim prostorima, napadom Austrougarske na Srbiju, 28. jula 1914), ali su njena blistava vojnička pobeda i ostvarenje ratnih ciljeva (među kojima je bilo i stvaranje Jugoslavije) plaćeni ogromnim žrtvama i velikim razaranjima, od kojih se naša zemlja nikad nije oporavila.

Tako nas ove godine očekuju mnoge godišnjice. One moraju biti povod da odamo poštu svima koji su dali živote za svoje ideale i da još jednom, sa odgovarajuće distance, analiziramo pojedine događaje i njihove aktere, ali i da iz njih izvučemo pouke, kako nam se greške iz prošlosti ne bi ponovile.

Izvor: Politika, autor: Jovan Gajić