Podaci koji se odnose na Federaciju BiH i Republiku Srpsku posle 1997/8. godine govore da je tamo bilo u isto vreme znatno manje razvoda nego u Srbiji i Hrvatskoj. Međutim, i ovde se uočava da su višenacionalni razvodi bili češći krajem devedestih nego u deceniji posle toga, mada su sve bivše jugoslovenske republike (i entiteti BiH) posle 2000. u manjoj ili većoj meri ostale jednonacionalne, što znači da je u njima objektivno bilo i manje uslova za nove višenacionalne razvode.
U Bosni i Hercegovini je inače od osamdesetih godina sve do 1990. udeo višenacionalnih razvoda čak opadao, sa oko 11 na osam odsto od ukupnog broja zaključenih brakova. Profesorka Snježana Mrđen sa Sveučilišta u Zadru kaže da se, kad je reč o Hrvatskoj, ukupan broj razvoda kretao u proseku oko pet hiljada godišnje, s tim da su najniže vrednosti bile devedesetih godina. To je jedino razdoblje u okviru gotovo četrdeset godina (1977-2015) kada je broj razvoda bio manji od 5.000 godišnje.
– U ratnim godinama od 1991. do 1995. godine u Hrvatskoj je poprilično porasla stopa razvoda višenacionalnih brakova – više od 30 razvoda na 100 zaključenih višenacionalnih brakova, a maksimum u tom pogledu dostignut je 1993. godine: čak 64 razvoda na 100 zaključenih heterogamnih brakova! I dok su se supružnici različitih nacionalnosti razilazili istih godina uočava se smanjenje razvoda jednonacionalnih brakova, čak najniži u celom tridesetosmogodišnjem razdoblju. Ukazuje to na činjenicu da su u vreme rata jednonacionalni brakovi bili stabilniji ne samo od višenacionalnih, nego i u odnosu na razdoblje pre i posle rata – konstatuje profesorka Mrđen.
Što se tiče srpsko-hrvatskih razvoda (kad je muž Srbin a žena Hrvatica ili muž Hrvat a žena Srpkinja), ako se izuzmu devedesete godine, evidentirano oko 20 razvoda na 100 zaključenih brakova. Međutim, u devedesetim ovi brakovi posebno počinju da se ljuljaju i to naročito tamo gde gde je muž Srbin, a žena Hrvatica. Takvih razvoda je od 1992. do 1996. bilo dvostruko više u odnosu na iste zaključene brakove. Maksimum je dosegnut 1993. godine kada je bilo 250 razvoda brakova Srbina i Hrvatice na 100 takvih zaključenih brakova.
Takođe je bio povećan broj razvoda brakova Hrvata oženjenih Srpkinjom, ali znatno manje. Podaci iz Hrvatske pokazuju da je pre rata, 1989. godine, od svih razvedenih brakova žena Hrvatica samo 5,6 odsto bilo onih u kojima je muž bio Srbin. Ali tri godine kasnije, ratne 1992, takvih srpsko-hrvatskih razvoda bilo je 11,5, a 1993. godine čak 12,7 procenata! Ili, iskazano u apsolutnim brojkama, 1989. u Hrvatskoj su se 204 Hrvatice razvele od svojih muževa Srba, da bi 1992. takvih razvoda bilo 352, a 1993. čak 494 ili skoro 300 više nego 1989.
Komentarišući ove podatke, sociolog dr Mirjana Bobić, profesorka Filozofskog fakulteta u Beogradu, kaže da su etnički mešoviti brakovi bili relevantna naučno istraživačka tema i pre raspada zemlje. Njome se bavila profesorka Ruža Petrović, koja je još krajem osamdesetih prošlog veka utvrdila njihovu nešto manju zastupljenost u opštoj populaciji u SFRJ i tendenciju da se brakovi sklapaju unutar iste etničke grupe, odnosno dominirala je bračna homogamija po etničkom principu.
– Etnički mešoviti brakovi su sigurno bili prvi na udaru u vreme dezintegracije države i krvavih etnonacionalnih sukoba na prostorima Hrvatske i BiH. Najveća žrtva u ovakvim porodicama su svakako bila deca, ali i partneri koji su u uslovima nedovoljno izgrađenog demokratskog građanskog društva bili meta društvene osude, stigmatizacije i oružje nacionalne mobilizacije koja se odvijala na svim zaraćenim stranama. Mislim da je situacija sa supružnicima srpske nacionalnosti u Hrvatskoj bila veoma teška zbog nacioanalističke euforije dela većinskog stanovništva, socijalne ekskluzije Srba, ukidanja osnovnih ljudskih prava i prisile da napuste domove, radna mesta ili da se asimiluju u većinski nacionalni korpus – podseća profesorka Bobić.
– U takvim opštim okolnostima zajednice pucaju, ljudi se okreću individualnim strategijama preživljavanja i snalaženja. Ukoliko jedan partner želi da se odseli, a drugi ne, raspad je neminovan. Ponovo treba naglasiti da ceo ovaj prostor pripada tzv. mediteranskom tipu socijalne solidarnosti koji podrazumeva veliko oslanjanje i uticaj širih, porodičnih mreža podrške, što ima svoje kako pozitivne, ali i negativne predznake – dodaje naša sagovornica.
Izvor: Politika, autor: Branislav Radivojša
