Jedan od značajnih pojedinaca vezanih uz početke Srpskog privrednog društva “Privrednik”, ali i brojnih drugih ustanova srpskog naroda u Austro-Ugarskoj, bio je čuveni Lazar Dunđerski (Srbobran 1833. – Srbobran 1917.), trgovac, veleposednik, industrijalac i dobrotvor.
Nadaleko poznata porodica Dunđerski, o kojoj se pripovedaju gotovo mitske priče, bila je najimućnija srpska porodica 19. veka. Zbog svog bogatstva i ugleda, njeni članovi imali su veliki značaj za očuvanje srpskog entiteta u Monarhiji. Dunđerski su se doselili u Srbobran (tada Sentomaš) iz Hercegovine pred kraj 18. veka. Avram Višnjevac (zvani Dunđer), rodonačelnik porodice, zemljoradnjom je stekao prvo imanje, da bi naslednici, vođeni principima štedljivosti, skromnosti i posvećenosti radu, sve više sticali i stvarali.
Najistaknutiji i najbogatiji Dunđerski bio je upravo Lazar. Školovao se u rodnom Srbobranu, Vrbasu, Sremskim Karlovcima, Požunu. Studije prava u Beču napustio je posle nepunih godinu dana i posvetio se privredi. Za kratko vreme uspeo je uvećati početni kapital, a novac iz trgovine ulagao je u zemlju, kupujući imanja od mađarske vlastele. Kupio je spahiluk Crnu Baru u Banatu, veliki spahiluk s industrijskim preduzećima u Čebu u Bačkoj, Kulpin, Turski Bečej, Kamendin u Novom Sadu, spahiluk u Hajdučici i Kirtu, veliki spahiluk u peštanskoj županiji. U dvorcu u Kulpinu stoji na zidu uramljen zapis iz dnevnika tadašnjeg seoskog učitelja, u kome piše da se “narod kulpinski raduje što je Kaštel, nekada vlasništvo Stratimirovića, ponovo došao u srpske ruke”.
Lazar Dunđerski bavio se i stočarstvom, uzgajao je svinje, goveda i ovce. Važio je za najvećeg proizvođača i trgovca žitom u Austro-Ugarskoj. U njegovom vlasništvu je bilo 42.000 jutara plodne zemlje. Porodični hroničar Triva Militar zapisao je da je Lazar uvek ustajao pre zore, lično nadgledao radove i davao uputstva pri obradi zemlje. Obrađivao je i velike zakupe kao što su: dobro zagrebačkog Kaptola u Modošu, dobro katoličkog nadbiskupa u Baču, pustaru Sirig, imanje srpskih pravoslavnih vladika, imanje manastira Krušedola u Sremu…
Na razmeđi dva veka, Dunđerski je ojačao kao industrijalac. Gradio je i kupovao fabrike. Podigao je dve pivare – u Čelarevu i Zrenjaninu, dve fabrike špiritusa – u Čelarevu i Srbobranu, dva mlina – u Novom Sadu i Inđiji, otkupio fabriku tepiha u Zrenjaninu. Posedovao je veliki broj privrednih i industrijskih preduzeća, krečana, trgovinu kožom i vunom.
Lazar Dunđerski upamćen je kao veliki zadužbinar i dobrotvor. Pomagao je mnoge nacionalne i humanitarne ustanove. Zahvaljujući sredstvima koja je poklonio (380.000 kruna), podignuta je 1898. godine trospratna zgrada doma Srpskog devojačkog vaspitavališta u Budimpešti – Prosvetni hram sv. Majke Angeline, “Angelineum”. Priložio je 50.000 kruna budimpeštanskom sanatorijumu kraljice Jelisavete, za tuberkulozne bolesnike, a tokom balkanskih ratova Crvenom krstu u Srbiji i Crnoj Gori 30.000 kruna. Kao veliki patriota i donator, Srpskom privrednom društvu “Privrednik” poklonio je 100.000 kruna. U dvorištu svoje kuće u Novom Sadu (danas hotel “Vojvodina”) podigao je i zgradu Srpskog narodnog pozorišta, koje je izgorelo u požaru 1928. godine.
Bio je pristalica političkog programa Svetozara Miletića. Član upravnog odbora Matice srpske. Uz njegovo ime vezano je osnivanje više srpskih novčanih zavoda: Centralnog kreditnog zavoda u Novom Sadu, Srpske banke u Zagrebu, Opšte privredne banke u Somboru, Prve sentomaške štedionice u Srbobranu itd. Bio je predsednik Srpske banke u Zagrebu, Centralnog kreditnog zavoda u Novom Sadu i počasni član Novosadske trgovačke omladine. Bio je član Patronata Privrednikovih dobrotvora od samog osnivanja 1911. godine.
Velelepni dvorci familije Dunđerski i danas su kulturna i turistička atrakcija. Jedna od lepših građevina u vlasništvu Lazara Dunđerskog bio je letnjikovac Čelarevo, koji je zbog svojih estetskih, kulturnih i istorijskih vrednosti 1970. godine proglašen nepokretnim kulturnim dobrom od izuzetnog značaja. Lazar je u svom dvorcu često dočekivao uvažene goste, u nekoliko navrata i sam kralj Aleksandar Prvi Karađorđević posetio je Čelarevo. I nakon oduzimanja imanja Dunđerski, posle Drugog svetskog rata, istorijski značaj imanja je nastavljen, pa je dvorac postao rezidencija Josipa Broza Tita. Lazarevi naslednici, sinovi Gedeon i Đorđe, nastavili su očevim stopama, vredno i predano radeći, stičući i pomažući svoj narod. Dok im čitav imetak posle Drugog svetskog rata nije nacionalizovan. Spisak svega što potražuju naslednici Dunđerskih je dugačak, procenjen na oko 920 miliona dolara.
Među prijateljima Lazara Dunđerskog bio je i čuveni Laza Kostić, jedan od umnijih i obrazovanijih ljudi svog vremena (pesnik, književnik, filozof, estetičar, prevodilac, poliglota, doktor prava, pozorišni kritičar, novinar i političar). Platonska ljubav između Kostića i 30 godina mlađe Lazareve kćeri, Lenke Dunđerski (nesuđene neveste Nikole Tesle), ostavila je neizbrisiv trag u srpskoj književnosti. Možda i najlepšu ljubavnu pesmu srpske književnosti ikada – “Santa Maria della Salute”, napisao je Laza Kostić prerano umrloj Lenki Dunđerski.
Prošle godine snimljen je i dokumentarno-igrani film po scenariju Pere Zubca “Doba Dunđerskih”, u čijem centru zbivanja je baš ova nesrećna ljubav. U pripremi je i serijal koji bi osvetlio mnoge velikane tog doba vezane uz dvorac Dunđerski (Jovan Jovanović Zmaj, Svetozar Miletić, Jaša Tomić, Paja Jovanović, Jakov Ignjatović, Miša Dimitrijević, Jovan Hadžić, Polit Desančić, Nikola Tesla…). Film deli i osnovnu misao ovoga teksta – pokušaj da se sačuva uspomena na najbogatiju srpsku porodicu 19. veka i da se oduži Dunđerskima za svu njihovu dobrotu i rodoljublje.
